Redelijkheid en billijkheid in het contractenrecht

Voor de redelijkheid en de billijkheid kan in het contractenrecht een bijzondere rol zijn weggelegd. Dat komt omdat dit begrippenpaar (redelijkheid en billijkheid) invloed kan hebben op gemaakte contractuele afspraken. Anders gezegd: contractuele afspraken kunnen door de redelijkheid en billijkheid gewijzigd worden. Aangezien het uitgangspunt van ons contractenrecht echter is dat partijen contractsvrijheid hebben, is het wel belangrijk om op te merken dat dit niet zomaar het geval zal zijn.

De wet bepaalt in artikel 6:248 BW het volgende inzake de redelijkheid en billijkheid bij contractsituaties.

Artikel 6:248 BW:

1. Een overeenkomst heeft niet alleen de door partijen overeengekomen rechtsgevolgen, maar ook die welke, naar de aard van de overeenkomst, uit de wet, de gewoonte of de eisen van redelijkheid en billijkheid voortvloeien.
2. Een tussen partijen als gevolg van de overeenkomst geldende regel is niet van toepassing, voor zover dit in de gegeven omstandigheden naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar zou zijn.

Onderscheid wordt gemaakt tussen enerzijds de aanvullende werking van de redelijkheid en billijkheid (lid 1 van artikel 6:248 BW) en anderzijds de beperkende werking van de redelijkheid en billijkheid (lid 2 van artikel 6:248 BW).

Aan de hand van de aard van de overeenkomst, de belangen van partijen en de overige omstandigheden van het geval kunnen uit de redelijkheid en billijkheid aanvullende verplichtingen voortvloeien. Zo heeft bijvoorbeeld de Hoge Raad aangenomen dat er op grond van de aanvullende werking van de redelijkheid en billijkheid een verplichting kan bestaan zich jegens de wederpartij van concurrentie te onthouden (HR 1 juli 1997, NJ 1997, 685). Ook kan een verplichting bestaan tot vergoeding van rente over door de wederpartij ter beschikking gestelde gelden (HR 15 april 1994, NJ 1994, 628).

De beperkende werking houdt in dat de redelijkheid en billijkheid de afspraken van partijen beperkt, waardoor inbreuk wordt gemaakt op de partijafspraken. De formulering in de wet (‘‘naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar’’) brengt echter tot uitdrukking dat de rechter de nodige terughoudendheid betracht. Een voorbeeld van een toepassing van de beperkende werking van de redelijkheid en billijkheid kan zich voordoen in het geval van een aansprakelijkheidsbeperking in algemene voorwaarden. Zo kan het, gelet op de omstandigheden van het geval, naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar zijn dat degene die aangesproken wordt tot schadevergoeding een beroep kan doen op een aansprakelijkheidsbeperking. Dit zal echter in de regel niet snel worden aangenomen. 

Zaken, waarin sprake is van toepassing van het leerstuk van de redelijkheid en billijkheid, zijn erg verweven met de omstandigheden van het specifieke geval en zijn derhalve uitermate casuïstisch van aard. Daardoor kunnen moeilijk algemene rechtsregels uit gerechtelijke uitspraken, waarin de redelijkheid en billijkheid speelt, afgeleid worden. Per geval zal beoordeeld dienen te worden of er eventueel ruimte kan zijn voor toepassing van het leerstuk van de redelijkheid en billijkheid in een specifieke contractsituatie.

Indien u vragen heeft over de redelijkheid en billijkheid, kunt u vanzelfsprekend contact opnemen met mr. P. Contreras, advocaat verbonden aan Vink & Partners Legal and Tax.